UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Çalışmaları
Kültürel çeşitliliğin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması amacıyla Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü olan UNESCO, 17 Ekim 2003 tarihli 32. Genel Konferansı’nda Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesini kabul etmiştir. Sözleşme’nin ikinci maddesi Somut Olmayan Kültürel Miras’ı şu şekilde tanımlamaktadır: “Somut Olmayan Kültürel Miras”, toplulukların, grupların ve kimi durumlarda bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekânlar anlamında kullanılmaktadır. Kuşaktan kuşağa aktarılabilen bu somut olmayan miras unsurları, toplulukların ve grupların çevreleriyle, doğayla ve tarihleriyle etkileşimlerine bağlı olarak, yeni kuşaklara aktarılır. Sözleşmenin aynı maddesinin 2. fıkrası Somut Olmayan Kültürel Mirasın belirdiği alanları şu şekilde tanımlamaktadır: • Somut olmayan kültürel mirasın aktarılmasında taşıyıcı işlevi gören dille birlikte sözlü gelenekler ve anlatımlar; • Gösteri sanatları; • Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölenler; • Doğa ve evrenle ilgili uygulamalar; • El sanatları geleneği. Sözleşme, bu alanlarda beliren mirasın araştırılmasını, derlenmesini, arşiv ve dokümantasyon merkezlerinin oluşturulmasını, müzelerinin kurulmasını, öğretim kurumlarında ders olarak okutulmasını, kitle iletişim araçlarında kültür değerleri olarak yer tanıtılmasını ve kuşaklar arasında ortaya çıkan kopuklukları giderecek tarzda etkin biçimde değerlendirilmesini, temel amaçlar ve eylem planları arasında görmektedir. Sözleşmenin 13. maddesi, somut olmayan kültürel mirasın ulusal ölçekte korunmasına işaret ederken devlet içinde kurumlaşmaların özendirilmesini ve basın yayın organlarında somut olmayan kültürel mirasa belli bir kota ayrılmasını istemektedir. Sözleşmenin 14.maddesi, somut olmayan kültürel mirasın ilkokuldan başlayarak bütün eğitim kurumlarında ders olarak okutulmasını öngörmektedir. Türkiye Büyük Millet Meclisinin 14.07.2004 tarihli 5225 sayılı “Kültür Yatırımları ve Girişimlerini Teşvik Kanunu”, somut olmayan kültürel miras kavramını tanımlamayarak, bu mirasın halkbiliminin inceleme alanını oluşturduğunu belirtmektedir. Sözleşme, TBMM’nin 19.01.2006 tarihli oturumunda oy birliği ile kabul edilmiş ve Türkiye sözleşmeye taraf ülkeler arasına girmiştir. “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun” (No: 5448) 21 Ocak 2006 tarih ve 26056 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Konuyla ilgili belgeler 23/03/2006 tarihinde UNESCO Genel Müdürlüğüne verilmiş ve böylece Türkiye’nin sözleşmeye taraf olma süreci tamamlanmıştır. 27 - 29 Haziran 2006 tarihlerinde Fransa’nın başkenti Paris’teki UNESCO Genel Müdürlüğünde toplanan Taraf Devletler Genel Kurulu’nda Türkiye, Sözleşmenin Yönetim Kurulu niteliğindeki Hükümetler arası Komite’ye seçilmiştir. Sözleşmeye şimdiye dek 157 ülke taraf olmuştur. Ülkemiz 2006 yılında Sözleşmeye taraf olduktan sonra topraklarımız üzerinde bulunan Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlarımıza ilişkin araştırma, saptama, koruma, yaşatma arşivleme vb. çalışmalar icracı organ olan Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. UNESCO tarafından ilan edilen Somut Olmayan Kültürel Mirası görünür kılmak farkındalığı arttırmak kültürel çeşitliliğe saygı çerçevesinde “İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesi” ne Kültür ve Turizm Bakanlığınca 2008 yılından itibaren sunulan Meddahlık (2008) Mevlevi Sema Törenleri (2008), Karagöz (2009), Aşıklık Geleneği (2009), Nevruz (2009 - Türkiye, Azerbaycan, Hindistan, İran, Kırgızistan, Pakistan, Özbekistan ile birlikte), Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali (2010), Alevi Bektaşi Ritüeli Semah (2010) Geleneksel Sohbet Toplantıları (2010 - Barana, Kürsübaşı Sohbetleri, Sıra Geceleri, Sıra Yarenleri, Danışık), Tören Keşkeği Geleneği (2011) ile Mesir Macunu Festivali (2012), Türk Kahvesi Kültürü ve Geleneği (2013), Ebru: Türk Kağıt Süsleme Sanatı (2014), Geleneksel Çini Ustalığı (2016), İnce Ekmek Yapma ve Paylaşma Kültürü: Lavaş, Katırma, Jupka, Yufka - (2016) (Azerbaycan, İran, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye adına çokuluslu), Bahar: Kutlaması: Hıdrellez – (2017) (Makedonya ortaklığında çokuluslu dosya), Islık Dili - (2017), Dede Qorqud/Korkyt Ata/Dede Korkut Mirası: Destan Kültürü, Halk Masalları ve Müzik, (2018) (Azerbaycan, Kazakistan ve Türkiye çokuluslu dosya), Geleneksel Türk Okçuluğu – (2019) Minyatür Sanatı ve Mangala(2020) Türkiye, UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesine kaydettirdiği 20 unsur ile UNESCO'ya en çok kültürel unsur kaydettiren ilk 5 ülke arasında yer almaktadır. Somut Olmayan Kültürel Miras’ın Korunması Hükümetlerarası Taraf Devletler Sözleşmenin uygulanması kapsamında yasama düzenleme faaliyetleri ile “İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi” ne kayıt ettirilen miras unsurlarının güncel durumlarına ilişkin UNESCO' ya periyodik olarak rapor sunmak zorundadır. Envanter çalışmaları Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü tarafından oluşturulan uzmanlar komisyonu ve İl Kültür ve Turizm Müdürlüklerinin koordinasyonunda kurulan İl Tespit Kurulları, envanter verilerinin toplanması ve değerlendirilmesinde işbirliği içinde çalışmaktadır. Üniversite, Yerel Yönetimler, sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri ve kültürel unsur yürütücülerinden oluşan İl Tespit Kurulu, her yıl Mayıs ve Kasım aylarında toplanarak tespit edilen kültürel unsurlarla ilgili verileri “Somut Olmayan Kültürel Miras Tespit Formu” ile birlikte Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü’ne göndermektedir. 2009 yılında başlayan tespit çalışmaları kapsamında, Bursa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Somut Olmayan Kültürel Miras İl Tespit Kurulu tarafından bugüne kadar; Karagöz Hacivat, İznik Çinisi, Erguvan Bayramı, Danışık Gecesi, Gezek Kültürü, Erfane Günü, Evlenme Gelenekleri, Kılıç – Kalkan, Keles Halk Kıyafetleri, Köfün Kültürü, Hamam Kültürü, Tongurdaklı Kaşık, Kına Kültürü, Koza- İpek, Bıçak Kültürü, Cezayir Oyunları, Mevlid Kültürü, Miraciye Geleneği, Mehter Kültürü, Aşure, Kündekari, Geleneksel Türk Okçuluğu, Ahilik Kültürü, Yağmur Duası, Kahve Kültürü, Yorgan ve Yorgan Kültürü, Hıdırellez, Tehniye - Hacı Tehniyesi, Türk Daması, Miraciye Geleneği, Boza Kültürü, Lokma Dökme Kültürü, Süpürge Sanatı, El Açması Börek Kültürü, ile 34 kültürel unsur ve 6 adet Yaşayan İnsan Hazinesi teklif edilmiştir. Bu unsurlardan Karagöz, Geleneksel Türk Okçuluğu ve İznik Çinisini de içine alan Geleneksel Çini Ustalığı, UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Miras Temsili Listesine kayıt edilmiştir. Erguvan Bayramı, Geleneksel Sohbet Toplantılarından Danışık ve Gezek, Hamam Kültürü, Bıçak Kültürü, İznik Çinisi, Köfün Kültürü, Mevlit Geleneği, Bursa adına Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri’ne kayıt edilmiştir.
