Yenişehir Kapı (İznik)

Antik Nikaia kentinin güney giriş kapısı olan Yenişehir Kapı, Nikaia’yı Bithynia Eyaleti’nin diğer kentleri olan Prusa ad Olympum/Prusa ( Bursa) ile Apameia ( Mudanya) kentlerine ve Asia Eyaleti’nin diğer şehirlerine bağlayan yol üzerindedir. Yenişehir kapı, kentin kuzey ve doğu kapıları olan İstanbul ve Lefke kapıları ile benzerlik göstermektedir. 

Nikaia kenti, Roma İmparatorluğu himayesine girmesi ile birlikte yoğun bir yapılaşma sürecine girmiştir. Bu imar faaliyetleri arasında yer alan Yenişehir Kapı’nın ilk evresi, Flaviuslar dönemine (MS 69-96) tarihlendirilmektedir. Bu dönemde kent girişleri, kentin zenginliğini ve saygınlığını göstermek ve simgesel olarak belirtmek amacıyla estetik mimari öğelerle süslenmiştir. Kentin güney girişine propaganda amaçlı onur takları inşa edilmiştir. Kentin kuzey ve doğu girişlerinde de bulunan bu mimari öğe, güney girişinde biraz farklılık göstermektedir; mermer blok parçalarla oluşturulan onur takı, kemerli merkezi tek bir geçişe sahiptir. Söz konusu yapı, 200 yıla yakın süren pax Romana (= Roma Barışı) dönemi boyunca Onur Takı olarak kente giriş yapanları simgesel bir yapı olarak karşılamıştır. Bu dönemin, Gotlar tarafından gerçekleştirilen istila sonucu sona ermesiyle birlikte işlevi değiştirilmiştir. MS 253-270 yılları (İmparatorlar Gallienus ve Gothicus dönemleri) arasında inşa edilen sur duvarı ile birleştirilen Onur Takı, savunma amaçlı bir yapıya dönüştürülmüştür. Tahkimatı güçlendirmek amacıyla Onur Takı’nın doğu tarafına bir kule inşa edilmiştir. Ayrıca kapının kent merkezine bakan tarafında, bugün sadece temel kalıntıları görülen bir giriş daha inşa edilerek kapalı bir avlu oluşturulmuştur. Laskarisler dönemine kadarki süreçte sur duvarları ve kapılar çeşitli onarımlar görmüştür. MS 13. yüzyılda savunma yapılarını güçlendirmek amacıyla hâlihazırdaki sur hattının önüne ikinci bir sur duvarı inşa edilmiştir. Erken dönem kapı aksı ile hemen hemen aynı hat üzerinde kemerli merkezi geçişe sahip üçüncü bir kapı daha oluşturulmuştur. İnşa edilen sur duvarı ve kapıda tuğla ve moloz taş örgü kullanılmıştır. Savunmayı güçlü kılabilmek amacıyla kapının her iki yanına birer burç inşa edilmiştir.