İznik Berber Kaya Anıt Mezarı

Lefke Kapı'dan doğuya uzanan yolun kuzeyinde şehir mezarlığı, güneyinde su kanalı yer almaktadır. Dar yol, bağ ve bahçeler arasından geçerek Abdulvahap Sancaktarı'nın mezarına gitmektedir. Yolun uzandığı Elmalı Dağı'nın ilk yamacında, halk arasında "Berber Kaya" olarak bilinen koyu gri kalkerden yapılmış mezar odasına ait 17 parça, etrafa ve yamaca yayılmış bulunmaktadır. Bithynia, Roma ve Bizans dönemlerinde bu yörenin Nekropol olarak kullanıldığı ve şehrin kapılarını yaptıran C. Cassius Chrestus'un lahitinin bu bölgede bulunduğu bilinmektedir. Tek bir kaya kütlesinden yontularak yapılmıştır. İznik'te Helenistik çağa ait tek eserdir. Yöre halkının "Berber Kaya" olarak adlandırdığı bu anıt mezarın oğlundan kaçmak için sığındığı Nikaia'da yakalanarak öldürülen Bithynia kralı II. Prusias (M.Ö 185-149) için yapıldığı bilinmektedir. Anıtsal mezar odasının ön kısmının burada olmadığını, uzun yıllar ayakta duran arka kısmının 1953 yılında define meraklılarınca dinamitle parçalandığı, bir kısmının sonradan toprak ile örtüldüğü belirlenmiştir. Mezar odasının arka duvarının 4,38 m. eninde, 3,90 m. yüksekliğinde, uzunluğunun ise 5 m. civarında olduğu anlaşılmaktadır. XVIII. ve XIX. yüzyıllarda bu bölgeye gelen Avrupalı gezginler bu anıtsal mezarı görmüşler, yazı ve resimlerinde onu ilk planda göstermişlerdir. XVIII. yüzyılda R. Pococke bu mezar odasının tamamını görme şansına kavuşmuş, ölçülerini uzunluğu 14 ayak 6 inç, genişliği 12 ayak 10 inç olarak vermiştir.

Yekpare bloktan oyularak ev stilinde yaptırılmış olan mezar odasının köşelerinde plasterler yer almaktadır. Kaide ve başlıkları belirtilmiştir. İki dar cephesinde üçgen alınlıklar ve bunların içinde yuvarlak kabartma olarak işlenmiş, kalkan motifleri yer almaktadır. Çatısı Pampylia tipli lahit şeklindedir. Üzerinde dörtgenler görülmektedir. Alınlık içinde ve saçak altında bir sıra kurt dişi motifi uzanmaktadır. Mezar odasına ait parçalar üzerinde Yunanca ve İbrani'ce yazıtlar ile ziyaretçilerce kazınarak yapılmış haçlar dikkat çekmektedir. Mezar odasının içinde arka ve yan duvarlar boyunca 0,60 m. eninde ve 0;42 m, derinliğinde, kenarları hafif yükseltilmiş mezarların yer aldığı, bunların üzerlerinde kapakların bulunduğu günümüze kalan demir bağlantı yuvalarından anlaşılmaktadır. Geçmişteki berber dükkanlarındaki oturma şekillerini andırır setleri nedeniyle halk arasında "Berber Kaya" olarak adlandırılan kalıntılar ile ilgili efsaneler de söylenilir olmuştur.